Үүлэн бор

Бөгөний үрийн үр Дийлдэг Дамдингийн бор гэж сайн азарга байв. Түүний үр нь Төв аймгийн Мөнгөнморьт сумын харъяат, Монгол улсын алдарт уяач З.Сүндэвийн Үүлэн бор азарга юм. Үүлэн бор азарга нь сум орон нутагтаа ихэд хурдалснаас гадна үр төлүүд нь жигд хурдалж бараг л нэгэн бэсрэг угшил үүсгэсэн юм. 1980-1990-ээд оны үед Төв аймгийн зүүн талын сумдын азарга эргэхэд үзүүр тал нь цайрч харагддаг байсан гэж нутгийн өвгөчүүл ярьдаг байв. Тэд бол Үүлэн борын үр төлүүд юм. Үүлэн борын төл бор азарга 1990 онд зохиогдсон Монголын Нууц Товчооны 750 жилийн ойд зориулсан даншиг наадамд Х.Сүрэнхорын алдарт босоо хээр азаргатай ойрхон уралдсаар аман хүзүүдсэн юм. Харамсалтай нь энэ уралдаанд хүүхэд нь ойчсон тул 1 ухрааж айргийн гуравт барисан билээ. Мөн Үүлэн борын төл Өлзий агсаны бор азарга, Батхуяг агсаны халтар азарга их хурдан байв. 1993 онд зохиогдсон Төв аймгийн 70 жилийн ойн наадмын азарганы уралдаан будилж 2 тасарч уралдсан юм. Эхнийхэд нь О.Маарын алдарт хээр азарга 16 насандаа түрүүлэхэд Өлзийн бор азарга аман хүзүүдэв. Харин сүүлийн азарганд Батхуягийн халтар азарга аман хүзүүдсэн юм. Тэгэхэд азаргаа хасуулж бухимдаж байсан Өлзий уяач “Алийг нь ч барьсан аман хүзүүнд орлоо” гэж байсан гэдэг. 1995 онд Төв аймгийн Баяндэлгэр сумын 70 жилийн ойд манай их хүрэн азарга түрүүлэхэд энэ 2 азарга аман хүзүү, айргийн гуравт дараалан орж байлаа. Мөн Батхуягийн халтар азарга нь 1996 онд Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан суманд болсон хаврын анхны бүсийн уралдаад 500 гаруй азарганаас сугаран түрүүлж байв. Халтар азарга хаврын бүсийн уралдаанд 1997 онд түрүүлж, 1999 онд айрагдаж байлаа.

Үүлэнгийн төл хул азаргыг манай сумын Жаргалсайхан гэдэг хүн авч хязааланд нь Баяндэлгэр сумынхаа наадамд хол түрүүлгэв. Түүний төл нэгэн хул азаргыг манай хүргэн ах Д.Дамдиндорж авч, дараа нь би худалдаж авсан юм. Би энэ хул азарганы төл халтар үрээг өөрийн нагац ах, аймгийн аймгийн алдарт уяач Г.Батбаярт бэлгэнд өгсөн юм. Г.Батбаяр ах халтар үрээг н.Самъяабазар өгсөнд Төв аймгийн Батсүмбэр, Борнуур, Сэлэнгэ аймгийн Зүүнхараа суманд 3 түрүүлж, 2 айрагдаад байна. Энэ жил хавчиг настай халтар азарга нь Бөгөний 6-7 дахь үеийн төл нь болно.

Г.Дашзэвэг